De Weerdjes te water.
Een alternatief ontwerp voor het Rijnboogplan te Arnhem, gebaseerd op (de geschiedenis van) de plek

klik op de plattegrond voor een vergroting

-
haven S.de Morales paradijs S.Soeters

.
Arnhem rond 1650. Een gravure van Nicolaas van Geelkercken
(uit collectie Bibliotheek Arnhem)

Arnhems Stadsplan 1955, de doorbraak

Het kadaster als blokkade voor de doorbraak

Land gewonnen op de rivier, de 2 kades

Provinciehuis aan de Rijn

Toelichting bij het ontwerp.

Het hier voorgestelde plan geeft een alternatief voor het hele Rijnboog gebied vanuit de historie van de plek.

Bestaansrecht van de Weerdjes.
(met "de Weerdjes" wordt bedoeld het hele gebied tussen Oeverstraat, Markt, Rijnkade en Roermondsplein, dus inclusief Trans en Rodenburgstraat).
Het probleem van de Weerdjes is niet de relatie met het stadscentrum, met de Rijn of de Rijnkade maar van het gebied wat er tussen ligt, de Weerdjes zelf. Het is achterhaald, verouderd, chaotisch, zielloos en onaantrekkelijk.
De plannen die tot nu toe zijn gepasseerd proberen door een aantrekkelijke "corridor" te creëren door het gebied de Rijn dichter bij het stadscentrum te trekken. Sola de Morales d.m.v. een insteekhaven ("zijkanaal A"), Sjoerd Soeters door een verhoogde weg ("route du Soleil"). Men probeert het lelijke gebied te versmallen, te ontwijken of zelfs gevoelsmatig op te heffen. Dit levert misschien een interessante "corridor" op van centrum naar Rijn maar de rest van het gebied van de Weerdjes wordt daarmee direkt tot "achterkant" of onplek gedegradeerd. Alle energie wordt immers naar de corridor getrokken.
In het hier voorgestelde plan wordt een nieuwe drager gegeven aan het gehele gebied, van brug tot brug. Deze drager is gebaseerd op de oorsprong en eigen situatie van het gebied en benadrukt hiermee haar unieke en eigen identiteit.

Basis voor het plan is voortbouwen op het ontstaan van het gebied de Weerdjes zodat een nieuw volwaardig stuk stad ontstaat met een eigen identiteit en het in ere herstellen van het verkeersplan uit Arnhems Stadsplan uit 1955, zodat het gebied uit de knellende wurggreep van het verkeer verlost wordt en tevens een groot deel van de binnenstad niet voor niets gesloopt is.

Ontstaan van het gebied:
Op een gravure uit de 17e eeuw is duidelijk te zien dat het gebied wat wij nu de Weerdjes noemen een strook grond is wat toentertijd bewust binnen de stadsmuren is gehaald. Het is "op de rivier gewonnen land". In de tijd daarvoor was het een stuk uiterwaard tussen stad en rivier wat regelmatig droog viel waardoor de stad moeilijk te verdedigen was. Door het bouwen van de nieuwe stadsmuur kwam Arnhem meer aan de rivier te liggen. Dit is de basis van het probleem van de Weerdjes. Het hoort historisch niet bij de binnenstad maar ook niet bij de rivier. Het is een nieuw zelfstandig stuk "stad".
Op de kaart is ook te zien dat Arnhem door deze ingreep ineens 2 "kades" heeft, parallel aan elkaar. De oude kade aan wat nu de Weerdjesstraat (en Trans) is en de nieuwe kade aan wat nu de Rijnkade is. (Hoewel de naam dit wel doet vermoeden heeft de iets noordelijker gelegen Oeverstraat hier niets mee te maken. Deze verwijzing komt uit een nog verder verleden.)
Langs de oude kade zien we een strook water evenwijdig aan de rivier, ongeveer met de loop mee van de Weerdjesstraat.

Herstel van het verkeersplan uit 1955:
Arnhem heeft veel te lijden gehad van de oorlog. Een groot deel van de zuidelijke binnenstad is door oorlogsgeweld verwoest. Wat veel Arnhemmers vergeten is dat een net zo groot gedeelte van dit gebied gesloopt is om ruimte te maken voor het verkeer. Deze ontsluiting van de binnenstad heeft echter nooit gefunktioneerd door een groot obstakel: het gebouw van het kadaster. Dit gebouw kon pas in de jaren 70 gesloopt worden. Het verkeer werd in de tussen tijd verlegd naar de Weerdjesstraat en Rijnkade. En is daar gebleven.
Nu het kadaster er niet meer is kan het plan alsnog worden opgepakt. De hele zuidelijke binnenstad wordt daarmee bevrijd van de wurggreep van het doorgaand verkeer. Het provinciehuis kan eindelijk met de Rijn verbonden worden en de sloop van al die huizen na de oorlog is alsnog niet voor niets geweest.

De "Weerdjessingel".
Deze historische gegevenheden, de dubbele kade, het "op de rivier gewonnen land" en de verkeersdoorbraak van na de oorlog vormen de basis van het plan. Het water is teruggebracht in de Weerdjesstraat en de Trans, door mij samen de Weerdjessingel gedoopt omdat het ahw een afronding is van de Singels rond de binnenstad. Het water is de drager van het gebied. Ook ontstaat de mogelijkheid de Jansbeek hierop aan te sluiten zodat het water steeds ververst wordt.
De noordzijde van de Weerdjessingel is vormgegeven als een kade (de "2e kade"). Aan de zuidzijde staan de woongebouwen met "de kont in het water", met privé aanlegsteigertjes direkt aan de woning (zoals bijv. in Venetië).

De 2 havens.
Op de kaart van van Slichtenhorst zien we ook de 2 oude havens. Links, op de plek waar nu de Blauwe golven zijn, de oude havenkom met de houten "oude kraan". Deze haven is pas na de oorlog dichtgestort. Door het terugbrengen van deze haven ontstaat een direkte verbinding met de Weerdjessingel. De Singel wordt van de haven gescheiden dmv een sluis. In de haven zal het water meestijgen en -dalen met de rivier. In de Weerdjessingel is echter een vast waterpeil en is er geen dreiging van hog water.
Voor de Sabelspoort was ook een aanlegplaats voor schepen. Iets minder beschut maar een logische plek want hier konden de goederen via de Sabelspoort direkt de stad in. Ook deze plek is teruggebracht, nu als haven voor historische schepen.

Het provinciehuis aan de rivier en daarmee verbonden met de provincie.
Tevens zijn in het plan enkele kansen aangegrepen: oa het creëren van een eigen plek aan de rivier voor het Provinciehuis. Dit dmv een grote stedelijke trap naar de kade. Het provinciehuis staat wel in Arnhem maar is het huis voor de hele provincie. De trap legt de verbinding van het provinciehuis met de rivier en daarmee met de hele provincie. (Er is tevens een unieke plek voorzien voor het oorlogsmonument, gericht op de John Frostbrug.)
Ten tweede grijp ik de kans aan een ergernis weg te werken door een aanzet te doen voor het "voltooien" van het appartementengebouw op de hoek van de Rijnkade: de Sabelstaete. Dit door er ahw een "muts" op te zetten (met penthouse dus kostenneutraal). Dit gebouw is, naast het provinciehuis, een van de visitekaartjes van Arnhem, komend vanuit het zuiden over de John Frostbrug en dient ook als zodanig behandeld te worden.

Steven Gerritsen, architect.
Arnhem, december 2002/ februari 2004/ november 2006

Heeft u opmerkingen of een reaktie?
E-mail: S.Gerritsen@hccnet.nl

Naar een onderbouwing van het plan op technisch en financieel gebied

Naar een slideshow van het plan met 3d impressies: